У чым жа асаблівая чароўнасць аповесці Івана Шамякіна і чаму менавіта на яе зрэагавала ідэалагічная машына? Успомнім сюжэт. Пачынаецца вайна. Маладая мінчанка Вольга Ляновіч — камароўская гандлярка, выкупляе з лагера савецкага ваеннапалоннага — не з адмысловых патрыятычных памкненняў? а з чыста практычных. Выкуплены аказваецца паэтам. Як і чакаецца, у працэсе зносін гэтак розных асоб адбываецца ператварэнне абмежаванай мяшчанкі ў верную сяброўку паэта і храбрую падпольшчыцу.
У пачатку аповесці ёсць карціна разграблення мясцовым насельніцтвам крам перад прыходам немцаў. Гераіня з рызыкай для жыцця цягне ў свой дом запасы. Зразумела, аўтар паспрабаваў выказаць сваё асуджэнне « мяшчанцы ». Але ўсё ж чытач адчувае, што ён разумее і апраўдвае сваю гераіню, бо натуральная місія жанчыны — забяспечыць выратаванне сабе і дзіцяці. Гэты эпізод выклікаў асабліва жорсткія нападкі.
Такім чынам увасабленне праўды зямной — гандлярка Вольга — жанчына, маці і жонка, працавітая і запаслівая, навучаная выжываць у варожым свеце, — нават сама сябе яна называе ваўчыцай.
Ўвасабленне праўды духоўнай — неспрактыкаваны юнак Алесь Шпак, лірычны паэт і палымяны патрыёт. Зрэшты, чамусьці менавіта Вольга, слухаючы вершы Блока, заўважае , што аўтар, павінна быць, верыў у Бога. І кажа выдатную фразу, што « хто ў Бога верыў , той i пiсаць дабра ўмеў ».
Што трактуецца як пацверджанне яе « цемры». Наогул, з самага пачатку адносіны герояў нялепшыя. Усюды падкрэсліваецца жаноцкасць, далікатнасць Алеся. Калі ён чытае вершы, Вольга кажа, што голас у яго дзявочы. Яе і прыцягваюць менавіта гэтыя бездапаможнасць і неспрактыкаванасць. Прычым адносіны іх пачынаюць развівацца не з самай звыклай кропкі: гераіня фактычна купляе які спадабаўся ёй хлопчыка, змардаваны герой цалкам ва ўлады свой « гаспадыні ».
Але паступова ўлада мяняецца. Вольга прылучае юнака да таямніц прыроды.
Пасля пазнання любові Алесь вучыцца забіваць. Але каханне ва ўсёй яе паўнаце адкрылася толькі жанчыне, ваўчыцы, ўвасобіліся ў сабе ўсе — і інстынкт, і духоўную смагу. І вось ужо Вольга працуе на падполле, рызыкуючы жыццём, спрабуючы стаць годнай свайго паэтычнага і патрыятычнага каханага. Але, як прызнаваўся сам аўтар, аднаго кахання да субтыльных паэту цэнзарам здалося мала, каб здзейсніць ператварэнне гандляркі ў патрыёткі. І з’яўляецца які валодае ідэалагічнымі паўнамоцтвамі камандзір падполля.
Але ці ёсць зваротны запал у душы яе каханага? Вольга гатовая змірыцца нават з тым, што для яе не будзе месца ў яго далейшы лёс: « Я думала, як мы будзем жыць, калi скончыцца вайна , — i як бы схамянулася — паправiлася : — Як я буду жыць » .
А паэт можа казаць толькі штампамі пра тое, што трэба забіваць ворагаў. І Вольга бярэ на сябе невыносна цяжкае для яго заданне — пакараць смерцю здрадніка. Але яе гібель як бы прадвызначаная — бо цяжка ўявіць, што ў лёсе інтэлігентнага Алеся знайшлося б для яе месца ў мірным жыцці.
Дарэчы, у гераіні быў рэальны прататып. Калі Іван Шамякін ўбачыў, як яго знаёмая падпольшчыца бойка гандлюе гароднінай на рынку, расчараваўся, бо гандляры лічыліся «ніжэйшых пластом » грамадства. Так, гэта было не па канонах : гераіня ўключаецца ў барацьбу, яе поўніла любоўю да мужчыны. Велізарная сіла абуджаныя пачуццём, пад напорам якога трэскаюцца і класічны мармур, і сацрэалістычных бронза, — вось што пудзіла … Ну а калі б Алесь апынуўся не камсамольцам і ня патрыётам, а, дапусцім, заўзятым антысаветчыкам ?
Каханне падчас вайны, у гадзіну буры … Забароненая, недазволеная — бо Вольга жонка чырвонаармейца. Але як жа не атрымліваецца на фоне гэтай « цёмнай », любові пафасныя правільныя героі! Сяброўка Вольгі, падпольшчыца Лена, прызнаецца ў зайздрасці да сяброўкі, якая змагла палюбіць нават у такі час, а вось яна, правільная, нават у мірны час не змагла. Гэта была яшчэ і рэабілітацыя ўсё роўна цярпеў знявагу саслоўя.