Вайна … Гэтае слова асацыецца з чымсьці страшным і жудасным. Я ніколі не бачыла вайны, а ведаю пра яе з кніг, апавяданняў, фільмаў. Усё гэта ўзрушыла мяне да глыбіні душы. А людзі, якія жылі ў час вайны. Што з імі? Яны жылі, змагаліся і пранеслі боль вайны праз ўсё сваё жыццё. Мала засталося тых, хто прайшоў гэтыя страшныя пакуты, але памяць пра іх жывая заўсёды.
Прайшло ўжо больш за шэсць дзесяцігоддзяў з той памятнай чэрвеньскага раніцы, калі здарылася тое, што не толькі ўзрушыла свет, але і радыкальна змяніла лёсы некалькіх пакаленняў.
Усё далей і далей няўмольны час выносіць нас ад гэтай трагедыі. Мы схіляемся перад тымі, хто застаецца ў жывых.
Цяжкі час быў і для мірных жыхароў. Пра гэта я даведалася з апавяданняў сваёй бабулі. Яна мне распавяла пра тое, што здарылася :
«Для маёй сям’і вайна пачалася яшчэ ў тысяча дзевяцьсот трыццаць дзевятым годзе. Майму бацьку далі ордэн Леніна за працу. Мы жылі са страхам, таму што нам пагражалі. У той часмне было сем гадоў. У сорак першым, калі пачалася вайна, ўсіх мужчын забралі на фронт, за выключэннем інвалідаў, старых і тых мужчын, што патрэбныя былі для падтрымання жыцця ў калгасе. У іх колькасць трапіў і мой бацька, так як ён быў старшынёй калгаса.
Як толькі немцы ўварваліся ў Брэст, бацька і іншыя мужчыны пагналі быдла да Дняпра — там былі нашы салдаты. Я з маці, трохгадовым братам і нованароджанай сястрой пайшлі з вёскі, а ордэн для захаванасці пакінулі пад цэглай. Хадзілі па вёсках, але нідзе доўга не заставаліся надоўга. Людзі баяліся пакідаць сябе у сябе, таму што, калі б нас знайшлі б у іх хаце, то ўсіх бы расстралялі. Мама гэта выдатна разумела. Усё больш і больш мы начавалі ў закінутых дамах, акопах, бліндажах або проста пад адкрытым небам. Не было чаго есці » .
У бабулі пацяклі слёзы, але яна дрыготкім голасам працягвала :
«Памятаю, як цяпер, я несла Надзюшу і пачула рыпанне дзвярэй, а потым пачуўся жаночы голас: » Дзіцятка ідзі сюды хоць малачка дам, маленькую хоць накорміш » . Я і пайшла. Праз паўгода мы вярнуліся дадому, і бацька таксама вярнуўся. У сястры пачалася вятранка, мама баялася, што яна памрэ, але, дзякуй Богу, усё абышлося.
Праз поў года бацька пайшоў у партызаны, і мы таксама вырашылі сысці. Больш мы не змаглі вярнуцца дадому. Бацька некалькі разоў прыходзіў дадому, што б праверыць ці ўсё ў парадку. Яго тры разы забіралі ў палон то немцы, то партызаны. Кожны раз яго збівалі да смерці, патрабавалі ордэн. Першы раз яго адпусцілі праз некалькі дзён. Другі раз яго забраў за выкуп, мой дзед Павел. Трэці — ужо пасля спалення вёскі — мама аддала ордэн, і бацьку адпусцілі. У сорак трэцім годзе летам, мы жылі на балоце. Пад вечар, трынаццатага чэрвеня, усё амаль усе жыхары пайшлі па дамах. Мама таксама пайшла дадому, пакінуўшы нас на балоце. Калі яна вярнулася, то сказала, што пойдзем дадому заўтра. Я з прымешкай страху была на сёмым небе ад шчасця як я доўга марыла пакласці галаву на мяккую пярыну хоць на гадзінку. На раніцу наогул нікога на балоце не стала, але мама чакала да апошняга, як быццам, відаць, адчувала. Мы ўсе ў адзін голас прасілі пайсці па хутчэй дадому, нават сястрычка нешта пралепятала. Але мама сказала, што будзем тут да абеду. Больш мы нічога не пыталі. Калі мы сабраліся і сталі выходзіць з балота, мама раптам схапіла Надзюшу на рукі, разгарнула мяне з братам, падштурхоўваючы нас наперадзе сябе, у полголоса сказала, што б мы беглі назад. Мы беглі вакольнымі шляхамі назад на балота. Калі мы прыбеглі, то ў вёсцы ўжо былі людзі. Калі шчыра, то я тады не разумела, што здарылася. Я лічыла сябе дарослай і вырашыла, што павінна быць у курсе падзей. Але колькі б я не пыталася, мне нічога не казалі. Тады я вырашыла пайсці на разведку, калі я павярнулася, каб незаўважна сысці, то краем вуха я чула размову дарослых, што прыйшлі немцы і ўсіх забіваюць. Яны сядзелі, колькі людзей ўратавалася, а колькі не змагло, колькіх забілі, колькі жывёлкі і дамоў прапала. Напэўна, людзі хацелі зберагчы нас ад шоку, па гэтым нічога не казалі. Я ціхенька вярнулася і села на сваё месца і стала чакаць. У суседнім кутку сядзела бабуля і малілася, па яе ўжо загрубеўшых шчоках каціліся слёзы болю, за душы памерлых і за душы тых нямецкіх салдат, якія прыйшлі ў нашу вёску, яна прасіла Бога дараваць іх. Калі яна перастала маліцца, знясілена паклала рукі на калені, падняла затуманеныя ад душэўнага болю ад слёз вочы да неба. Яна доўга глядзела ў неба, як быццам чакаючы нейкага знака звыш. Мне падалося, што нешта ў небе бліснула. Я ціхенька ўстала, падышла да бабулі і села каля яе і мне хацелася яе суцешыць, сказаць што-небудзь, што б яна перастала плакаць. Адзінае, што я змагла прыдумаць у тую горкую хвіліну гэта словы : «Бабуля не плач, усё будзе добра, ты толькі не плач». Яна перастала глядзець у неба і ласкава зірнула на мяне. Бабуля доўга ўглядалася ў мой твар і потым прамовіла : «Я веру табе, унучачка, веру » яна яшчэ раз ласкава на мяне зірнула, потым падняла вочы да неба і яе вусны пачалі моўчкі, нешта казаць. Цяпер мне здалося, што зараз яна ўжо не чакае знака.
Звыш, а глядзіць праз шэра — блакітную абзу неба і з кімсьці размаўляе. А я сядзела і чакала. Чакала толькі што? Я не ведаю, што чаго я чакала, напэўна, я чакала, што раптам дарослыя паднімуцца і скажуць, што гэта ўсё розыгрыш , што ніякіх немцаў тут няма, што нікога не забілі, што тату не зьбівалі да смерці і, што ніякай вайны не было і не будзе, што зараз прыйдуць людзі, якіх захапілі ў палон, і мы ўсе выйдзем з балота, пойдзем па хатах, і, як заведзена, будзем адзначаць свята. Людзі ўсталі і глядзелі ў адну кропку, я таксама паднялася паглядзець, што там адбываецца. Маці, бабулі стаялі моўчкі, па іх шчоках пакаціліся слёзы. Маладыя дзяўчаты ўсміхаліся, а мужчыны проста глядзелі ў далеч. Ад слёз, яны змаглі прагаварыць толькі некалькі слоў, а словы, у асноўным, былі адны і тыя ж:
«Міленькая, родненькія, вы вярнуліся. Дзякуй, табе, Божа». Ніхто не верыў сваім вачам. Потым яны пабеглі да той кропкі, сталі абдымаць, цалаваць людзей, якія прыйшлі. Бабуля паглядзела на людзей, а потым на мяне, усміхнулася і стала зноў маліцца. Якія прыйшлі людзі распавялі, што немцы засталіся падпальваць Прыстарань, а іх адправілі ў Астанкаўчы — гэта быў нямецкі лагер. Потым з’явіліся яшчэ людзі. Далей былі бачны слупы дыму, але ніхто не хацеў верыць, што дагарае наша вёска. У сэрца кожны спадзяваўся, што яна не змагла згарэць, што Бог не даў ёй зрабіць гэта, але гэта былі толькі надзеі.
Праз некалькі дзён мы вярнуліся ў спаленую вёску, каб пахаваць загінулых і пачаць жыццё нанова.
Мой бацька памёр у тысяча дзевяцьсот сорак чацвёртым годзе ад шматлікіх пабояў і ран. Дзе ордэн я не ведаю да гэтага часу ».
Бабуля змоўкла, па яе шчоках каціліся вялікія кроплі слёз. Я была ўпэўнена, што яна зноў пражыла гэты момант, дзіцячымі вачыма.У мяне перад вачыма праносіліся карцінкі, тых слоў, што яна сказала. Мне падалося, што перада мной сядзіць тая самая бабуля, што малілася за душы людзей і сваіх, і чужых.
Бабуля сцерла слёзы, загрубеўшай ад працы рукой, і паглядзела сваім заўсёды ласкавым позіркам. Вайна засталася у маім дзіцячым сэрцы на вечна. І больш ніколі каб яе не было.